Psikolojik Testler ve Değerlendirmeler

Projektif Testler

Projektif testler, bireyin kişiliğinin derinliklerine inen, bilinçdışı süreçleri, savunma mekanizmalarını, çatışmaları ve iç dünyasını ortaya çıkarmaya yardımcı olan psikolojik değerlendirme araçlarıdır. Bu testler, belirsiz uyaranlara verilen yanıtlar aracılığıyla kişinin iç dünyasını "yansıtmasına" dayanır.

Uygulanan Projektif Testler

Rorschach Testi

Hermann Rorschach tarafından geliştirilmiş, 10 mürekkep lekesi kartından oluşan bir testtir. Bireyin bu belirsiz şekillere verdiği yanıtlar, düşünce süreçleri, duygusal işleyişi, kişiler arası ilişkileri ve gerçeklik algısı hakkında zengin bilgiler sağlar. Rorschach, klinik psikolojide en yaygın kullanılan projektif testlerden biridir.

TAT (Tematik Algı Testi)

Henry Murray tarafından geliştirilen TAT, belirsiz insan figürleri içeren kartlar sunarak, bireyin bu kartlar hakkında hikayeler anlatmasını ister. Bu hikayeler, bireyin motivasyonları, ihtiyaçları, çatışmaları ve kişiler arası ilişki temaları hakkında bilgi verir.

CAT (Çocuklar İçin Algı Testi)

TAT'ın çocuklar için uyarlanmış versiyonudur. Hayvan figürlerinin yer aldığı kartlarla, 3-10 yaş arası çocukların iç dünyalarını, kaygılarını, bağlanma stillerini ve aile dinamiklerini anlamaya yardımcı olur.

Projektif Çizim Testleri

Çizim testleri, özellikle çocuklar ve sözlü ifade güçlüğü yaşayan bireyler için değerli değerlendirme araçlarıdır:

• • İnsan Figürü Çizimi: Bireyin benlik algısı ve beden imajı hakkında bilgi sağlar
• • Aile Çizimi: Aile dinamikleri ve ilişkilerini yansıtır
• • Ev-Ağaç-İnsan Çizimi: Kişiliğin farklı yönlerini ve çevreyle ilişkiyi değerlendirir
• • Kinetik Aile Çizimi: Aile üyelerinin etkileşimlerini ve roller hakkında bilgi verir

Projektif Testler Ne Zaman Uygulanır?

• • Kapsamlı kişilik değerlendirmesi gerektiğinde
• • Travma ve istismar şüphesi olan durumlarda
• • Psikiyatrik tanı değerlendirmesinde
• • Duygusal ve davranışsal sorunların altında yatan dinamikleri anlamak için
• • Terapi planlaması ve sürecin değerlendirilmesi için

CAS Testi (Bilişsel Değerlendirme Sistemi)

CAS (Cognitive Assessment System), Jack Naglieri ve J.P. Das tarafından geliştirilen, Luria'nın nöropsikolojik teorisine ve PASS (Planlama, Dikkat, Eş zamanlı ve Ardışık İşleme) modeline dayanan kapsamlı bir bilişsel değerlendirme aracıdır.

CAS, geleneksel zeka testlerinden farklı olarak, çocuğun bilgiyi nasıl işlediğine odaklanır. Bu yaklaşım, öğrenme güçlükleri olan çocukları değerlendirmede ve müdahale planlamada özellikle değerlidir.

PASS Modelinin Dört Bilişsel Süreci

1. Planlama (Planning)

Planlama, problem çözme stratejilerini belirleme, uygulama ve değerlendirme yeteneğidir. Bu süreç, yürütücü işlevleri, hedef belirleme, strateji geliştirme ve öz düzenleme becerilerini içerir. Planlama eksiklikleri, dikkatsizlik, dürtüsellik ve organizasyon sorunlarına yol açabilir.

2. Dikkat (Attention)

Dikkat, belirli uyaranlara odaklanma ve dikkat dağıtıcı uyaranları engelleme yeteneğidir. Seçici dikkat, sürdürülebilir dikkat ve dikkat kontrolü bu sürecin bileşenleridir. Dikkat sorunları, akademik başarıyı ve günlük işlevselliği doğrudan etkiler.

3. Eş Zamanlı İşleme (Simultaneous Processing)

Eş zamanlı işleme, bilgiyi bütüncül olarak algılama ve parçalar arası ilişkileri görme yeteneğidir. Görsel-uzamsal işleme, şekil-zemin ayrımı ve örüntü tanıma bu sürecin parçalarıdır. Bu beceri, okuduğunu anlama, matematik ve geometri için önemlidir.

4. Ardışık İşleme (Successive Processing)

Ardışık işleme, bilgiyi sıralı bir şekilde işleme yeteneğidir. Fonolojik işleme, sıralı bellek ve zamansal düzenleme bu sürecin bileşenleridir. Bu beceri, okuma-yazma öğrenimi, matematiksel işlemler ve dil gelişimi için kritiktir.

CAS Testi Kimlere Uygulanır?

• • Öğrenme güçlüğü şüphesi olan çocuklar (5-17 yaş)
• • Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tanısı için değerlendirme
• • Akademik başarısızlık gösteren çocuklar
• • Bilişsel güçlü ve zayıf yönlerin belirlenmesi
• • Eğitsel müdahale planlaması için
• • Nörogelişimsel bozuklukların değerlendirilmesi

CAS testi, çocuğun bilişsel profilini anlamada ve bireyselleştirilmiş eğitim planları oluşturmada değerli bir araçtır. Test sonuçları, öğretmenler ve ebeveynlerle paylaşılarak, çocuğun güçlü yönlerini kullanarak zayıf yönlerini destekleyen stratejiler geliştirilir.

WISC-4 (Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği)

WISC-4 (Wechsler Intelligence Scale for Children - Fourth Edition), 6-16 yaş arası çocukların bilişsel yeteneklerini değerlendiren altın standart bir zeka testidir. David Wechsler tarafından geliştirilen bu test, çocuğun farklı bilişsel alanlarındaki performansını kapsamlı bir şekilde değerlendirir.

WISC-4'ün Dört Temel İndeksi

• • Sözel Kavrama İndeksi: Kelime bilgisi, kavramsal düşünme, sözel akıl yürütme
• • Algısal Akıl Yürütme İndeksi: Görsel-uzamsal işleme, problem çözme
• • Çalışma Belleği İndeksi: Kısa süreli bellek, dikkat, konsantrasyon
• • İşlem Hızı İndeksi: Hızlı bilgi işleme, görsel-motor koordinasyon

Denver II Gelişimsel Tarama Testi

Denver II, 0-6 yaş arası çocukların gelişimsel ilerlemesini değerlendiren standartlaştırılmış bir tarama testidir. Bu test, gelişimsel gecikmeleri erken dönemde tespit ederek, zamanında müdahale edilmesini sağlar.

Denver II'nin Dört Gelişim Alanı

• • Kişisel-Sosyal: Sosyal etkileşim, benlik bakım becerileri
• • İnce Motor-Uyarlanma: El-göz koordinasyonu, küçük kas becerileri
• • Dil: Alıcı ve ifade edici dil becerileri
• • Kaba Motor: Büyük kas hareketleri, denge

Objektif Testler (Çocuk ve Ergen)

Objektif testler, standartlaştırılmış sorular ve puanlama sistemleri kullanan, güvenilir ve geçerli ölçüm araçlarıdır. Bu testler, çocuk ve ergenlerin duygusal, davranışsal ve sosyal işlevselliklerini nicel olarak değerlendirmemizi sağlar.

Çocuk ve Ergenler İçin Objektif Testler

Çocuk Davranış Değerlendirme Ölçeği (CBCL)

Achenbach tarafından geliştirilen CBCL, ebeveynler tarafından doldurulan, çocuğun davranış sorunlarını ve sosyal yetkinliklerini değerlendiren kapsamlı bir ölçektir. İçe yönelim (anksiyete, depresyon, geri çekilme) ve dışa yönelim (saldırganlık, dikkat sorunları) problemleri ölçer.

Conners Derecelendirme Ölçekleri

DEHB belirtilerini değerlendirmek için kullanılan altın standart ölçektir. Ebeveyn, öğretmen ve çocuğun kendisi tarafından doldurulabilen versiyonları vardır. Dikkat sorunları, hiperaktivite ve dürtüsellik boyutlarını ayrıntılı olarak değerlendirir.

Çocuklarda Depresyon Ölçeği (ÇDÖ)

Çocuk ve ergenlerde depresif belirtilerin şiddetini ölçen bir öz bildirim ölçeğidir. Üzüntü, umutsuzluk, olumsuz benlik değerlendirmesi ve zevk alamama gibi depresyon belirtilerini değerlendirir.

Çocuklarda Anksiyete Bozuklukları Tarama Ölçeği (ÇATÖ)

Ayrılma anksiyetesi, sosyal anksiyete, yaygın anksiyete, panik bozukluk ve okul fobisi gibi çeşitli anksiyete bozukluklarını taramak için kullanılan kapsamlı bir ölçektir.

Çocuk ve Ergen Davranış Değerlendirme Ölçeği (Youth Self Report - YSR)

11-18 yaş arası ergenler tarafından doldurulan, CBCL'nin ergen formu olarak işlev görür. Ergenlerin kendi davranış ve duygusal problemlerini değerlendirmelerine olanak tanır.

Yetişkin Objektif Testleri

Yetişkinler için objektif testler, kişilik özelliklerini, psikolojik belirtileri, ilişki tarzlarını ve klinik tanıları değerlendirmek için kullanılan standartlaştırılmış ölçüm araçlarıdır.

Yetişkinler İçin Objektif Testler

MMPI-2 (Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri)

En yaygın kullanılan kişilik testlerinden biri olan MMPI-2, 567 maddeden oluşur ve geniş bir yelpazede psikolojik belirtileri ve kişilik özelliklerini değerlendirir. Klinik ölçekler (depresyon, histeri, paranoya vb.) ve içerik ölçekleri içerir. Psikiyatrik tanı koymada ve terapi planlamasında değerli bir araçtır.

Beck Depresyon Envanteri (BDI)

Aaron Beck tarafından geliştirilen bu envanter, depresyon belirtilerinin şiddetini ölçer. 21 maddeden oluşur ve bilişsel, duygusal, motivasyonel ve fizyolojik depresyon belirtilerini değerlendirir. Hem tanı hem de tedavi sürecinin izlenmesinde kullanılır.

Beck Anksiyete Envanteri (BAI)

Anksiyete belirtilerinin şiddetini ölçen 21 maddelik bir öz bildirim ölçeğidir. Özellikle fizyolojik anksiyete belirtilerini değerlendirmede etkilidir.

SCL-90-R (Belirti Tarama Listesi)

90 maddeden oluşan, geniş spektrumlu psikolojik belirtileri değerlendiren bir tarama aracıdır. Somatizasyon, obsesif-kompulsif belirtiler, kişiler arası duyarlılık, depresyon, anksiyete, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünceler ve psikotizm boyutlarını ölçer.

Young Şema Ölçeği (YŞÖ)

Jeffrey Young'ın şema terapi modelinde tanımlanan 18 erken dönem uyumsuz şemayı ölçen kapsamlı bir envanterdir. Bireyin hangi şemaların aktif olduğunu ve bu şemaların şiddetini belirler. Şema terapi planlamasında kritik bir araçtır.

İlişki Ölçekleri Anketi (İÖA)

Bağlanma stillerini (güvenli, kaygılı, kaçıngan, korkulu) değerlendiren bir ölçektir. Bireyin yakın ilişkilerde sergilediği örüntüleri ve bağlanma tarzını anlamaya yardımcı olur.

Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği

Bireyin genel benlik saygısı düzeyini ölçen kısa ve yaygın kullanılan bir ölçektir. Terapi sürecinde benlik algısındaki değişimi izlemek için kullanılır.

Nöropsikolojik Değerlendirme

Nöropsikolojik değerlendirme, beyin-davranış ilişkisini inceleyerek bireyin bilişsel işlevlerini kapsamlı bir şekilde değerlendiren özel bir süreçtir. Bu değerlendirme, beyin hasarı, nörolojik hastalıklar, travma veya gelişimsel bozuklukların bilişsel işlevler üzerindeki etkilerini anlamaya yardımcı olur.

Değerlendirilen Bilişsel Alanlar

1. Dikkat ve Konsantrasyon

Seçici dikkat, sürdürülebilir dikkat, bölünmüş dikkat ve dikkat kontrolü değerlendirilir. Dikkat sorunları, beyin yaralanmaları, DEHB ve demans gibi durumlarda ortaya çıkabilir.

2. Bellek İşlevleri

Kısa süreli bellek, uzun süreli bellek, çalışma belleği, sözel bellek ve görsel bellek kapsamlı olarak değerlendirilir. Bellek testleri, Alzheimer, travmatik beyin hasarı ve amnezi gibi durumları ayırt etmede kritiktir.

3. Yürütücü İşlevler

Planlama, problem çözme, soyut düşünme, bilişsel esneklik, ketleme kontrolü ve karar verme yetenekleri değerlendirilir. Frontal lob hasarı veya işlev bozukluklarında yürütücü işlev sorunları belirgindir.

4. Dil İşlevleri

İsimlendirme, akıcılık, anlama, tekrar etme ve okuma-yazma becerileri değerlendirilir. Afazi türlerinin ayırıcı tanısında önemlidir.

5. Görsel-Uzamsal ve Görsel-Yapısal İşlevler

Görsel algı, uzamsal ilişkileri anlama, yapılandırma becerileri ve görsel bellek değerlendirilir. Sağ hemisfer hasarı veya posterior beyin bölgelerinin tutulumunda bozulma görülür.

6. Motor İşlevler

Motor hız, koordinasyon, ince motor beceriler ve praksis (amaçlı hareketler) değerlendirilir.

7. Duygusal ve Kişilik Değişiklikleri

Nörolojik durumlarla ilişkili duygusal ve davranışsal değişiklikler değerlendirilir.

Nöropsikolojik Değerlendirme Kimlere Uygulanır?

• • Demans ve Alzheimer hastalığı şüphesi
• • Travmatik beyin hasarı sonrası
• • İnme (felç) sonrası bilişsel değerlendirme
• • Epilepsi ve nöbet bozuklukları
• • Parkinson hastalığı ve diğer hareket bozuklukları
• • Multipl Skleroz (MS)
• • Öğrenme güçlükleri ve DEHB
• • Beyin tümörü öncesi ve sonrası
• • Hafif bilişsel bozukluk (MCI)
• • Toksisite veya madde kullanımı sonrası bilişsel değişiklikler

Nöropsikolojik Değerlendirmenin Faydaları

• • Erken tanı ve müdahale imkanı
• • Bilişsel güçlü ve zayıf yönlerin belirlenmesi
• • Rehabilitasyon planlaması
• • Tedavi etkinliğinin izlenmesi
• • Ayırıcı tanı (örn: depresyon vs. demans)
• • Yasal değerlendirme ve iş kapasitesi belirleme

Nöropsikolojik değerlendirme, genellikle 3-6 saat süren kapsamlı bir süreçtir ve doktor (Dr. Psikolog) düzeyinde uzmanlık gerektirir. On Psikoloji'de, Dr. Psikolog Meral Bozdemir tarafından nöropsikolojik değerlendirme hizmeti sunulmaktadır.